W nowym stuleciu Centralna Biblioteka PTTK im. K.Kulwiecia jest nadal biblioteką wiodącą w gromadzeniu piśmiennictwa z zakresu turystyki i krajoznawstwa. Podstawowym celem funkcjonowania biblioteki jest zapewnienie zaplecza naukowego obecnym i przyszłym kadrom turystycznym. Realizacja tego zamierzenia jest możliwa tylko poprzez ustawiczne doskonalenie doboru piśmiennictwa gromadzonego w bibliotece, zgodnie z potrzebami i oczekiwaniami użytkowników zbiorów.

Biblioteka gromadzi wydawnictwa ogólnoinformacyjne (encyklopedie, słowniki, opracowania syntetyczne i szczegółowe dotyczące turystyki i krajoznawstwa, monografie krajoznawcze poszczególnych regionów Polski, informatory, katalogi i przewodniki po poszczególnych regionach kraju i świata, podręczniki akademickie, wydawnictwa kartograficzne i antykwaryczne, czasopisma turystyczne i krajoznawcze, zbiory specjalne: kartografię, rękopisy, widokówki, dokumenty życia społecznego, multimedia.

Na podkreślenie zasługuje nie tylko różnorodność gromadzonych dokumentów, ale również fakt, że najstarszy druk pochodzi z roku 1499 (inkunabuł),  najstarszy starodruk znajdujący się w zasobach bibliotecznych został wydany w XVI wieku, a liczny zbiór książek i czasopism pochodzi z XIX wieku, stanowiąc niepowtarzalny w skali kraju prawie kompletny zbiór piśmiennictwa „opisującego kraj”. Ten księgozbiór, w bibliotekarstwie zaliczany do zbiorów specjalnych, wymaga szczególnego traktowania, odpowiednich warunków przechowywania i specjalnego opracowania. Podobnie jak dokumenty życia społecznego i multimedia. Każdy rodzaj zbiorów rejestrowany jest w odrębnych księgach inwentarzowych i wykazywany w katalogach kartkowych i komputerowych.

Na koniec 2007 roku zbiory wynoszą ok. 55,359 tys. jednostek bibliotecznych. Rocznie zbiory powiększają się o ok. 700 jednostek bibliotecznych. Zakupy piśmiennictwa do zbiorów bibliotecznych są dofinansowywane ze środków finansowych dotacji celowych Ministerstwa Gospodarki, a od 2008 roku z Ministerstwa Sportu i Turystyki (wnioski o zadania zlecone są sporządzane przez kierownika biblioteki, podobnie jak realizacja zadania oraz rozliczanie), natomiast dary pochodzą od osób fizycznych, instytucji, wydawnictw (Wydawnictwo PTTK „Kraj” i Oficyna Wydawnicza „Rewasz”) oraz redakcji czasopism turystycznych.

W latach 2001-2008 pozyskano ze środków zewnętrznych 88.500 zł na zakup nowości bibliotecznych, 77.000 zł na oprawę introligatorską, 17.000 zł na budowanie katalogów komputerowych oraz 11.000 zł na rozpoczęcie budowania zasobów cyfrowych.

Ze zbiorów biblioteki prezencyjnie (w czytelni) korzysta każdy zainteresowany (na mocy Ustawy o bibliotekach z 1997 roku), natomiast przywilej wypożyczeń przysługuje wyłącznie członkom PTTK z aktualną legitymacją członkowską (legitymacja PTTK pełni rolę karty bibliotecznej). Statystycznie najliczniejszą grupę czytelników biblioteki stanowi młodzież studencka uczelni turystycznych państwowych i prywatnych. Rocznie bibliotekę odwiedza ok. 2 tys. czytelników, wypożyczających ok. 1900 książek, korzystających prezencyjnie z 3 tys. książek i ok. 500 vol. czasopism.

Ze względu na bardzo zróżnicowany stopień metodycznego i informacyjnego przygotowania młodzieży, pracownicy biblioteki służą radą i pomocą w zakresie informacji naukowej, metodyki pisania prac i doborze piśmiennictwa. Potrzeby tej grupy czytelniczej mają wpływ na profilowanie zasobów bibliotecznych oraz modyfikowanie funkcjonujących systemów informacyjnych.

Centralna Biblioteka PTTK prowadzi również kwerendy tematyczne w zbiorach własnych oraz wykonuje w miarę potrzeb skanowanie wybranych materiałów na zlecenie komisji ZG PTTK, oddziałów PTTK, działaczy i pracowników naukowych (w tym doktorantów).

Ustawicznie prowadzone są prace inwentaryzacyjne i do połowy 2008 roku zinwentaryzowano książki formatu I, czasopisma turystyczne formatów I-III oraz czasopisma ogólne formatu I. Równolegle prowadzona jest weryfikacja zapisów w księgach inwentarzowych z zapisami katalogowymi.

Biblioteka współpracuje przy organizowaniu wystaw, np. z Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie (wystawa poświęcona pamięci Mieczysława Orłowicza), z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie przy przygotowaniach do publikacji poświęconej osobie Stanisława Thugutta, z Oddziałem PTTK w Żarach przy organizacji wystaw poświęconych Kresom Wschodnim, z Komisją Krajoznawczą przy wystawie poświęconej 50-leciu istnienia komisji, przy wystawach jubileuszowych Porozumienia Śląsko-Małopolskiego Oddziałów PTTK.

Z inicjatywy Mazowieckiego Porozumienia Oddziałów PTTK Centralna Biblioteka PTTK w 2006 roku z okazji 100-lecia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego przygotowała wystawę prezentującą zdjęcia i dokumenty z działalności Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, zgromadzone w zbiorach bibliotecznych. Na wystawie zatytułowanej „Polskie Towarzystwo Krajoznawcze 1906-1950” prezentowane były dokumenty i zdjęcia, które w najbardziej adekwatny sposób pokazują proces powołania do życia Towarzystwa, przybliżają postaci członków – założycieli i działaczy, prezentują kierunki działania Towarzystwa, a przede wszystkim przybliżają idee, jakim Towarzystwo służyło w latach 1906-1950. Autorami wystawy są Maria Janowicz, Tomasz Kowalik i Monika Luty, a konsultacji merytorycznych udzielał Adam Czarnowski. Inauguracja wystawy miała miejsce w czasie sesji popularno-naukowej ph. Osobowości Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, która odbyła się 9 grudnia 2006 roku w gmachu Centralnej Biblioteki Rolniczej w Warszawie.[1]

Biblioteka wypożycza wystawę zainteresowanym oddziałom PTTK, organizującym obchody jubileuszowe. Do końca 2008 roku z wystawy skorzystały oddziały PTTK w Poznaniu, Piotrkowie Trybunalskim, Kielcach, Chełmie, Siedlcach, Szamotułach i Radomiu.

Biblioteka organizuje również spotkania promocyjne twórczości poetyckiej i malarskiej, m.in. prof. Marii Semeniuk-Polkowskiej wystawa i tomik poezji pt. Zatrzymać tę chwilę w kolorze oraz Wiesławy Ćwikówny-Papierskiej tomik poezji Powroty.

W roku 2007 Biblioteka przejęła pieczę nad Galerią PTTK. Jesienią odbyła się inauguracja działalności Galerii PTTK połączona z otwarciem wystawy fotograficznej Jakuba Adriana Czarnowskiego Na rubieżach dawnej Rzeczypospolitej, kolejną była wystawa dziecięcych prac pokonkursowych organizowanych w ramach Roku Szlaków Turystycznych PTTK: Moja pierwsza wycieczka turystycznym szlakiem, Drzewo smutne i wesołe na moim turystycznym szlaku oraz wystawa z konkursu fotograficznego, przygotowana przez Centrum Fotografii Krajoznawczej z Łodzi. Rok wystawienniczy 2008 zapoczątkowała wystawa Janusza Pileckiego Śladami Orłowicza – Mazurska Bregencja. Lözen, Lec 1900-1923, przygotowana przy współpracy Stowarzyszenia Wspólnota Mazurska, kolejne wystawy to Zofii Lubczyńskiej Podróże z aparatem i Joli i Tomasza Dziubińskich Uroda kwiatów i polski pejzaż.

W zakresie wymiany międzybibliotecznej (publikacji własnych Towarzystwa i zeszytów naukowych) biblioteka nawiązała współpracę z licznymi bibliotekami uczelni wyższych: Akademią Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Krakowie i Wrocławiu, Instytutem Turystyki i Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie, Wydziałem Geografii Uniwersytetu Warszawskiego, Wydziałem Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Jagiellońskiego Wyższą Szkołą Turystyki i Hotelarstwa w Częstochowie i Gdańsku, Wyższą Szkołą Turystyki i Rekreacji w Warszawie, Wyższą Szkołą Hotelarstwa, Gastronomii i Turystyki w Warszawie oraz AlmaMer w Warszawie, Biblioteką Muzeum Wojska Polskiego, Wyższą Szkołą – Edukacja w Sporcie w Warszawie i Wyższą Szkołą Kultury Fizycznej i Turystyki w Pruszkowie. Prowadzone są również wypożyczenia międzybiblioteczne.

Problemem, z jakim boryka się Biblioteka, to niekompletność w zbiorach piśmiennictwa wydawanego przez koła, kluby i oddziały Towarzystwa na terenie Polski. Niestety, nie wszyscy myślą o przechowywaniu pamięci o dokonaniach kolegów i własnych potomnym. W rezultacie wydawnictwa turystyczne, wydawane przez pasjonatów turystyki i krajoznawstwa z szeregów PTTK, nie zawsze docierają do zasobów Centralnej Biblioteki PTTK. Inaczej wygląda sytuacja czasopism turystycznych, wydawanych najczęściej przy współpracy pracowni krajoznawczych PTTK. Te napływają regularnie i do końca 2006 roku Towarzystwo wydawało 25 tytułów periodyków ogólnopolskich, regionalnych i informatorów.

W godzinach otwarcia prowadzona jest sprzedaż komisowa publikacji komisji Zarządu Głównego PTTK. Biblioteka umożliwia czytelnikom korzystanie z usług kserograficznych. Dopuszczane jest również nieodpłatne fotografowanie dokumentów (bez użycia lampy błyskowej).

W latach 2001-2002 biblioteka była siedzibą redakcji „Gościńca PTTK”, kwartalnika organizacyjnego Towarzystwa, wydawanego w miejsce Informacji Zarządu Głównego PTTK, a ukazującego się od 2001 r. W tym okresie wydane zostały numery kwartalnika 1-4/2001 i 1-4/2002, wzbogacone dodatkami w postaci plakatów reklamowych i wkładek tematycznych. Znaczącą część prac redakcyjnych przy przygotowaniu kolejnych numerów wykonywali pracownicy Biblioteki. W kolejnych latach siedziba redakcji zmieniła się, periodyk ukazywał się coraz bardziej nieregularnie i obecnie jest retrospektywnym półrocznikiem, rejestrującym życie Towarzystwa.

Z inicjatywy Centralnej Biblioteki PTTK wydana została nakładem Wydawnictwa „SKAUT.PL” publikacja autorstwa Tadeusza Maczubskiego Z dziejów turystyki w Warszawie. Kalendarium. Lata 1873-2003. Jest to jedna z nielicznych publikacji ujmująca syntetycznie dzieje turystyki w

historycznych granicach Królestwa Polskiego. Prace merytoryczne, redakcyjne i część technicznych zostały wykonane społecznie przez pracowników Biblioteki, natomiast druk został sfinansowany przez kolegę Dariusza Zająca z Radomia.

Biblioteka współpracuje z komisjami Zarządu Głównego PTTK, zarówno merytorycznie, jak również organizacyjnie, gościnnie udostępniając swoje pomieszczenia odbywanym spotkaniom. Wymienić tu należy Komisję Historii i Tradycji ZG PTTK, Komisję Krajoznawczą i jury konkursowe Poznajemy Ojcowiznę.

KOMPUTERYZACJA

W roku 2001 podjęto prace nad komputeryzacją Biblioteki. Obecnie Biblioteka posiada trzy stanowiska komputerowe, z zainstalowanym programem bibliotecznym MAK (licencja Biblioteki Narodowej), w którym znajdują się katalogi biblioteczne CB PTTK oraz bazy Biblioteki Narodowej: Przewodnik Bibliograficzny, Bibliografia Zawartości Czasopism i Słownik Języka Haseł Przedmiotowych. Budowanie katalogu rozpoczęto od druków zwartych (opis bibliograficzny II⁰, hasła przedmiotowe, 14 indeksów wyszukiwawczych) i aktualnie obejmuje przeszło 4 tys. rekordów piśmiennictwa, jakie wpłynęło do zbiorów biblioteki od roku 2000. Dotychczas zbudowana baza jest dostępna w bibliotece w wyodrębnionych dla potrzeb czytelników stanowiskach komputerowych.

Ponadto biblioteka posiada bezprzewodowy dostęp do Internetu, co pozwala na przeglądanie zasobów internetowych innych bibliotek, zarówno z komputerów bibliotecznych, jak również pozwala czytelnikom na posługiwanie się własnymi laptopami.

W 2004 roku rozpoczęto prace nad budowaniem kartoteki tematycznej artykułów prasowych, publikowanych w czasopiśmiennictwie turystycznym i krajoznawczym PTTK.

W 2005 roku firma informatyczna DDP z Warszawy podjęła się zeskanowania kartkowych katalogów bibliotecznych i od 2007 roku są one dostępne na stronach www.pttk.pl Od kwietnia 2008 roku dostępny jest również katalog komputerowy Biblioteki w programie MAKWWW, dający możliwość kopiowania z bazy CB PTTK gotowych opisów bibliograficznych poprzez Internet. Także można śmiało stwierdzić, że Centralna Biblioteka PTTK jest pierwszą w Polsce książnicą krajoznawczą, o której zasobach piśmienniczych kompletna informacja jest dostępna w Internecie.

W 2008 roku Ministerstwo Sportu i Turystyki po raz pierwszy przyznało środki finansowe na rozpoczęcie budowy zasobów cyfrowych. W roku bieżącym przewidywane jest zeskanowanie 15 tys. stron Ziemi i zamieszczenie w Internecie wraz z wyszukiwarką. Równolegle prowadzone są prace nad projektowaniem strony internetowej biblioteki, połączonej linkiem z www.pttk.pl, która scalałaby informacje o zasobach piśmienniczych wraz z zasobami pełnotekstowymi o unormowanym statusie autorskim. Realizacja projektu, który obejmie z czasem również pracownie krajoznawcze, przewiduje również wystąpienie o dofinansowanie przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W kwietniu 2008 roku odbyło się szkolenie kierowników pracowni krajoznawczych, na którym sprawa budowania kompleksowego systemu (do którego droga wiedzie od dokumentacji bibliotecznej poprzez katalogi komputerowe do zasobów cyfrowych) była szczególnie szeroko omawiana, ilustrowana prezentacją przedstawiającą wykorzystanie programu WWWMAK poprzez przeglądarkę FIDKAR (projekt zrealizowany przez Stowarzyszenie Bibliotek Kościelnych FIDES), będącą znakomitym przykładem do zastosowania w odniesieniu do bibliotek i pracowni krajoznawczych PTTK na terenie Polski. Zaprezentowano również możliwości programu MAKWWW z opcją konwertowania rekordów katalogowych do bazy własnej w bibliotece czy pracowni regionalnej.

Biblioteka zatrudnia dwóch bibliotekarzy, do których obowiązków należy całokształt prac organizacyjnych i merytorycznych, związanych z gromadzeniem, ewidencjonowaniem, opracowywaniem i udostępnianiem zbiorów oraz budowaniem nowoczesnego systemu informacyjnego w obrębie biblioteki, spójnego z bibliotekarskimi standardami IFLA.

Maria Janowicz